زرد ملیجه : اجرای زنده یاد فرامرز پایور و حسین تهرانی

«ملجیه» در زبان گیلكی به معنی «گنجشک» است و «زرد ملیجه» به نوعی گنجشک سینه زرد كه در این منطقه زندگی می كند گفته می شود. استاد «ابوالحسن صبا» همیشه به اقصی نقاط ایران مسافرت میكردند و آهنگهای زیبای محلی را ثبت می كردند. قطعه «زرد ملیجه» ره آورد یكی از این سفرها به گیلان است.اجرایی از این نغمه زیبا را با سنتور زنده یاد فرامرز پایور و تمبک جاودان یاد حسین تهرانی می شنوید.

استاد فرامرز پايور در سال ۱۳۱۱ در تهران متولد شد. پدرش استاد زبان فرانسه و علاقه‏مند به نقاشى بود كه تابلوهاى زيادى به يادگار گذاشت. پدربزرگش، مصورالدوله، نقاش مخصوص دربار قاجار بود و آثارش را در كاخ‏هاى گلستان و صاحبقرانيه نگهدارى مى‏كنند. اين دو، ويولن و سنتور را خوب مى‏نواختند و با استادان زمان خود معاشرت داشتند.وى در ۱۷ سالگى آموختن موسيقى را در مكتب ابوالحسن صبا آغاز كرد و در مدّت شش سال تمام رديف‏هاى موسيقى ايرانى را فراگرفت. پيشرفت او در اين زمينه چنان بود كه توانست بارها در كنار استاد خود ابوالحسن صبا به روى صحنه رود و آثارى را در راديو ضبط نمايد. بعضى از اين آثار اكنون در اختيار دوستداران موسيقى ايرانى است. تحصيلات ابتدايى و متوسطه را در دبستان عَسجُدى و دارالفنون تهران به‏پايان برد، در سال ۱۳۳۱ به خدمت نظام رفت و در سال ۱۳۳۲ به استخدام وزارت دارايى درآمد.

پس از درگذشت صبا (۱۳۳۶)، پايور به آموخته‏هاى خود قناعت نكرد و نزد استادانى مانند عبداللَّه دوامى، موسى معروفى و نورعلى برومند به فراگيرى رديف درويش‏خان، آقاحسين‏قلى و ميرزاعبداللَّه پرداخت و دانش موسيقى خود را در اين زمينه به كمال رسانيد. در اين دوره بود كه او بخش عمده‏اى از ميراثِ به‏جاى‏مانده‏ى موسيقى ايرانى را به نت درآورد و اين گنجينه‏ى گران‏بها را از خطر تحريف، فراموشى و نابودى حفظ كرد. مهم‏ترين اين آثار عبارت‏اند از:

 -  رديف آوازى موسيقى ايرانى به روايت عبداللَّه دوامى

-  مجموعه‏ى تصنيف‏هاى قديمى ايران از ساخته‏هاى عارف، شيدا، سماع حضور و ...

-  مجموعه‏ى آثار درويش‏خان و ركن‏الدين مختارى

استاد پايور مدّتى هم نزد حسين دهلوى و امانوئل مليك‏اصلانيان آهنگسازى آموخت و از محضر اين دو استاد بهره‏هاى فراوان گرفت. او فعاليت خود را در زمينه‏هاى اجرايى موسيقى ايرانى - به‏ويژه با سنتور - از سال ۱۳۳۴ در اداره‏ى كل هنرهاى زيبا (وزارت فرهنگ و هنر پيشين) آغاز كرد و همزمان با تدريس سنتور در هنرستان موسيقى ملى، برنامه‏هايى را نيز براى تك‏نوازى و هم‏نوازى همراه با ابوالحسن صبا و حسين تهرانى و ... تهيه و تنظيم مى‏كرد كه به‏صورت كنسرت و برنامه‏هاى راديويى اجرا و پخش مى‏شد. پس از تأسيس تلويزيون، پايور به اجراى برنامه‏هاى زنده در اين رسانه‏ى گروهى پرداخت كه در زمان خود، گام مهمى براى جلب بيش‏ترِ توجه مردم به موسيقى سنتىِ ايران بود. در سال ۱۳۴۱ براى تحصيل زبان به انگلستان رفت و پس از گذراندن دوره‏اى سه‏ساله موفق به دريافت درجه‏ى تخصصى زبان انگليسى از دانشگاه كمبريج شد. در اواخر همين دوره‏ى تحصيلى، چند برنامه‏ى تك‏نوازى سنتور را همراه با سخنرانى‏هايى در معرفى موسيقى ايرانى در دانشگاه‏هاى لندن و كمبريج اجرا كرد و به‏قول خودش تحصيل زبان انگليسى را در خدمت معرفى موسيقى ايرانى گرفت. بازگشت پايور از انگلستان مصادف بود با آغاز برگزارى جشن‏هاى هنر شيراز. او همه‏ساله با گروه اساتيد و گروه نوازندگان فرهنگ و هنر نمونه‏هاى ارزنده‏اى از آثار بزرگان موسيقى ملى و نيز آثار خود را در اين جشن‏ها اجرا مى‏كرد.

با تأسيس تالار رودكى (۱۳۴۶)، فعاليت‏هاى اجرايى او افزوده شد و بسيارى از آثار استادان گذشته را با ذوق و سليقه‏ى خاص خود تنظيم و همراه با خوانندگان معروف آن زمان در اين تالار اجرا كرد. او در سال ۱۳۴۷ از وزارت دارايى به وزارت آموزش و پرورش (سازمان مبارزه با بى‏سوادى) منتقل و در سال ۱۳۵۵ بازنشسته شد.

فرامرز پايور، هنرمندى منظم، دقيق و پاى‏بند اصول اخلاقى است. توصيه‏ى جدّى ايشان به همكاران و شاگردان، همواره احترام به پيش‏كسوتان و نيز داشتن انضباط در كار و خوش‏قولى بوده است. درك عالىِ او از رمزها و نكته‏هاى دقيق موسيقى ايرانى، استعداد كم‏نظيرش در شناخت گوشه‏هاى رديف و تكنيك ممتازش در نوازندگى سنتور سبب شده است تا او را استادى برجسته در اين زمينه بشناسند. تلاش بى‏دريغ استاد پايور براى حفظ و اشاعه‏ى آثار ارزشمند موسيقى ملى ايران در زمينه‏ى تأليف و تدوين نيز بسيار پربار است. گردآورى رديف آوازى و مجموعه‏ى تصنيف‏هاى قديمى به روايت عبداللَّه دوامى كه از سوى مؤسسه‏ى فرهنگى هنرى ماهور منتشر شده است، اهتمام در چاپ و انتشار رديف‏هاى ابوالحسن صبا و تأليف منابع مختلف براى نوازندگان سنتور - از مبتدى تا عالى - شامل پيش‏درآمد، چهارمضراب، رنگ و انواع ضربى‏ها و قطعه‏هاى مختلف در تمام دستگاه‏ها و آوازها، بخشى از اين تلاش است. آثار موسيقايىِ ضبط شده‏ى او شامل دو بخش عمده‏ى آثار گذشتگان (تصنيف‏ها و قطعه‏هاى مختلف) و آثارى است كه وى براى سنتور و اركستر، ساخته و تنظيم كرده است. ...

 حسين تهرانى را عموماً در موسيقى ايرانى به‏نام تمبك‏نواز مى‏شناسند. به‏طور قطع او بهترين و ماهرترين تمبك‏نوازى است كه تا امروز در موسيقى ايران ظهور كرده است اما استادىِ يك هنرمند با مهارت او در نواحتن ثابت نمى‏شود. تفاوت بين نوازنده‏ى ماهر و استاد همين است كه نوازنده‏ى ماهر فقط در فن نوازندگى مهارت دارد ولى استاد موسيقى، در تمام اطراف و جوانب آن ساز به‏خصوص مطالعه دارد و آنچه را كه در موسيقى به هر نحوى از انحا ارتباطى با كار و رشته‏ى تحقيقى او پيدا مى‏كند جستجو و تفحص كرده و بر آن تسلط كامل پيدا مى‏كند. حسين تهرانى نيز همانند ابوالحسن صبا از اين نوع موسيقى‏دانان بود.

اولاً تهرانى تمام دستگاه‏هاى موسيقى ايرانى را به‏خوبى مى‏شناخت و حتا با گوشه‏هاى دورافتاده و غيراصلى نيز آشنايى كامل داشت، ثانياً تقريباً تمام تصانيف و كارعمل‏ها و ضربى‏هاى قديمى را كه پيش از او معمول بود، از حفظ داشت و خود نيز با اشعارى كه از قدما حفظ كرده بود فى‏البداهه روى تمبك آورده، به آواز مى‏خواند. ...